Alternatifim Cafe

Çalgıların Sözlük Anlamı

Discussion started on Müzik Enstrümanları

Saz. Türkçe “çalmak” fiilinden ism-i alet. [Öztuna ,1970 ,s.137]

Müzik yapmak amacıyla kullanılan sesler çıkarmaya elverişli, doğal ya da imal edilmiş her türlü nesne. [Büyük Larousse  Sözlük ve Ansıklopedisi, 1986, s.2548]

Osmanlı Sarayında Kullanılan Çalgılar

"Osmanlı Devleti zamanında onbeş, onaltı ve onyedinci asırlarda Ney, Ud, Kanun, Tanbur, Santur, Kemençe, Çöğür, Kopuz, Daire (tef), Zurna, Nakkare, Zil ve Üç telli sazlardan Bulgari veya Bağlama ve Nefir, Davul ve Kös ile yine aynı asırda kullanılan sazlardan Rebab Mizmar İklik Piyşe Nüzhe Mûisikar adlı sazları görüyoruz.

Tarih-i Eb'ülfeth isimli eserinde Dursun Bey Onbeşinci asırda Ud, Şeştar, Tanbur, Rebab, Berbat, Kanun, Ney, Çenk adlarındaki sazları sayıp Şehnaz, Uşşak, Neva, Muhayyer makamlarının meşhur olduğunu beyan ediyor. Bu sazlardan başka yukarda isimlerini kaydettiğimiz sazlardan maada Onyedinci asra kadar Çartar (dört telli ve perdeli), Ravza (beş telli ve perdeli), Şeştar (altı telli), Şeşhane (uda benzeyen uzun kollu perdesiz telli saz), Çeşte (Çöğür gibi telli küçük karınlı yuvarlak kolu kısa, telli, sık perdeli beş kirişli saz), Mugni (Kanun şeklinde yirmi dört kirişli saz), Sunder (Çögür'e benzeyen gövdeli on telli saz), Berbat (Kopuza benzeyen saz), Bonkar (bir telli sazlardan olup Evliya Çelebi tarifini yapmamıştır), Şarkı (Çartara benzeyen telli Türkmen sazı), Yeltem (Tanbura cüssesinde, boyu daha kısa Akşemseddin oğlu Şemsi Çelebi icadıdır- Bonkar da onun icadıdır).

Gördüğümüz sazlardan saraydaki fasıl heyetine dahil olan sazlar, devrine göre bazı değişiklikleriyle beraber şunlardır : Ud, Kopuz, Kemençe, Kanun, Mûsikar veya Mıskal, Ney, Çenk, Tanbur, Santur, Çöğür, Bozuk, Sinekeman, Daire (tef)."
 
Türk Mûsikîsinde Çalgılar

Müzikte çalgı, istisnâi birkaç form dışında, Ses Müziğinin vazgeçilmez eşlik unsuru ve başlıbaşına bir Müzik türü olarak çifte fonksiyona sahiptir .Türklerin Hun'lardanberi her iki fonksiyonuyla da kullandıkları mûsikî aletleri, İslamiyetten sonra bir din adamlarının etkisiyle Mehterhâne, Enderûn ve sazın serbest oldugu tekkelerle şuurlu din adamlarının koruması sayesinde kurtulabilmiştir.  Osmarılı mûsikîsi formları ile çalgıları arasında, çağlara göre eskilerinin gözden düşüp yenilerinin moda olması şeklinde bir kader birliği görülür .Osmanlı klâsik ve halk mûsikîsinde kullanılan bütün telli/saplı çalgıların atası olan Kopuz'un ömrü 18.yy'a kadar devam edebilmiş, 10 ila 16. yy. arası çok revaçta olan Ud yerini --l9.yy. sonunda yeniden almak üzere-- 1 7 .YY .dan itibaren Tanbur'a bırakmış, tarihi Türk harpi Çeng'le, Türk pan flütü Miskal 19.yy, Santur ise 20. yy .da artık kullanılmaz olmuşlardır .Önce viola d'amore  şeklinde Sinekemanı adı ile Batıdan gelen Keman, daha sonra Viyola, Viyolonsel ve Kontrbas ile, önceleri Köçekçe ve Tavşanca adı verilen saray rakslarının eşlik sazı olan Kemençe ve Lavta 20. yy.da klasik mûsikîye de girmiş; Kaşık'la Zilli  Maşa'nın halk oyunlarında yaşamasına mukabil, Çalpara da denen Çengi Çubuğu, Köçekçe ve Tavşanca'larla birlikte tarihe karışmıştır. Osmanlı mûsikîsinde kullanılmış olan çalgıların sayısı da, çeşitli çalgıların kaynaklarına göre değişiklik -daha doğrusu artış- göstermiştir: II. Murad çağı yazan Şükrullah sadece 9. Lâdikli 18, Kâtib Çelebi 19 çalgılık liste verirlerken, yazarlığı yanında çok iyi bir Müzisyen olan Evliya Çelebi, çoğunun tarifini de verdiği 76 çalgı adı zikretmiştir.

Mûsikî aletleri bilimi demek olan Organoloji'de çalgılar,hangi Müzik söz konusu olursa olsun, bu sanatın insanla birlikte doğuşundan bu yana geçirdiği merhaleler gözönüne alınarak, vurmalı çalgılar, nefesli çalgılar ve telli çalgılar sırası içinde incelenmektedir .'Ritm sazlar'da denen vurmalılar, kendi aralarında ayrıca: tahtalar, zilliler ve derililer olarak üçe ayrılmakta: nefesli ve telli çalgılar -ritm çalgılarına paralel- 'melodi çalgıları' adını almakta, nefesliler 'dilli' ve 'dilsiz', telliler de 'mızraplı' ve 'yaylı' alt başlıklarına göre sınıflandırılmaktadır .Bir başka tasnif şekli de çalgıları yine vurmalı-nefesli-telli düzeni içinde bu defa kullanılış alanlarına (fonksiyonlarına) göre gruplamaktır: Askeri Müzik çalgıları, Dînî Müzik çalgıları, Halk Müziği çalgıları, Klâsik Müzik çalgıları ve Eğlence Müziği çalgıları. Biz burada. Osmanlı mûsikîsinin çeşitli türlerinde kullanılan çalgıları, kullanılma alanlarını birleştirerek, vurmalı-nefesli-telli (mızraplı-yaylı) sırasına göre toplu olarak sınıflandıracağız .

Vurmalı Sazlar

1) Tahtalar
 
 
Çevgân   (Askeri Müzik)
 
Kaşık  (Halk Oyunları)
 
Çalpara veya Çengi Çubuğu  (Köçekçe ve Tavşanca'larda)
 
2) Zilliler
 
 
Zil (Halile)
 (Tekke Müziği)
 
Mehter Zili
 (Askeri Müzik)
 
Hitit Sistrumu
 (Askeri Müzik.)
 
Zilli Maşa
 (Halk oyunları)
 
Parmak Zili
 (Eski ve yeni Raks Müziği)
 
3) Derililer
 
 
Kös
 Askeri Müzik
 
Davul
 Askeri ve Halk Müziği
 
Nakkare
 Askeri Müzik
 
Kudüm
 Tasavvuf ve Klâsik Müzik
 
Dâire
 Klâsik Müzik
 
Def
 Fasıl Müziği
 
Bendir
 Tasavvuf Müziği
 
Nevbe
 Tasavvuf Müziği
 
Darbuka
 Oyun havaları
 
4) Fırınlanmışlar
 
 
Cam Bardaklar
 Oyun Müziği
 
Kâseler
 Oyun Müziği
 
Fincanlar
 Oyun Müziği
 

 

B.Nefesli Sazlar

 
 
1) Dilliler
 
 
Zurna
 Askeri ve Halk Müziği
 
Mey
 Halk Müziği
 
Kaval
 Halk Müziği
 
Tulum
 Halk Müziği
 
Sipsi
 Halk Müziği
 
Çifte
 Halk Müziği
 
Arğul
 Halk Müziği
 
Düdük
 Halk Müziği
 
2) Dilsizler
 
 
Nefir
 Askeri Müzik
 
Kaval
 Halk Müziği
 
Ney
 Klâsik ve Tasavvuf Müziği
 
Girift
 Klâsik Müzik
 
Miskal
 Klâsik Müzik
 
Pîşe
 Klâsik Müzik
 

 Klâsik Müzik
 
Kara kamış
 Klâsik Müzik
 
Komuz
 Oyun Müziği
 
Garmon
 Mızıka ve Oyun Müziği
 
Hokkabaz Borusu
 Eğlence Müziği
 
Mizmar
 Klâsik Müzik
 

 
 

 

C. Telli Sazlar

 
 
1) Yaylılar
 
 
Iklığ
 Halk Müziği
 
Sînekeman
 Klâsik Müzik
 
Keman
 Klâsik Müzik
 
Rebab
 Tasavvuf Müziği
 
Klâsik Kemençe
 Klâsik Müzik
 
Karadeniz Kemençesi
 Halk Müziği
 
Ağaç Kemane
 Halk Müziği
 
Yaylı Tanbur
 Klâsik Müzik
 
Kabak Kemane
 Halk Müziği
 
2)Mızraplılar
 
 
Kopuz
 Askeri ve Halk Müziği
 
Kolca Kopuz
 Halk Müziği
 
Lâvta
 Oyun Müziği
 
Çeng ( Mugni)
 Klasik Müzik
 
Tanbur
 Klasik Müzik
 
Ud
 Klâsik ve halk Müziği
 
Kanun
 Klâsik ve halk Müziği
 
Santur
 Klâsik Müzik
 
Saz Ailesi
 
 
Cura
 Halk Müziği
 
Cura-Bağlama
 Halk Müziği
 
Bağlama
 Halk Müziği
 
Tanbura
 Halk Müziği
 
Dîvan (Meydan) sazı Halk Müziği
 
Tar Ailesi
 
 
Dombra
 Halk Müziği
 
Dotar
 Halk Müziği
 
Setar
 Halk Müziği
 
Asya Türkleri Müziği Çalgıları 
 
Balaban (MEY)
 Halk Müziği
 
Gubuz
 Halk Müziği
 
Koray
 Halk Müziği
 
Sıbızgı
 Halk Müziği
 
Mazhar
 Halk Müziği
 
Gıçek
 Halk Müziği
 
Kılkopuz
 Halk Müziği
 
Rubab
 Halk Müziği
 
Nay
 Halk Müziği
 
Kemença
 Halk Müziği
 
 
#1 - Şubat 08 2009, 15:53:14

Üye:

0 Üye ve 1 Ziyaretçi konuyu incelemekte.