OSMANLI DEVLETİ'NİN KAFKAS HALKLARI VE İMAM ŞAMİL’LE MÜNASEBETLERİ
Hakikaten Osmanlı Devleti Kafkaslardaki destansı mücadeleye kayıtsız mı kalmıştır, yoksa iddia edildiği gibi 1829'da Ruslar’la imzalanan Edirne Antlaşması üzerine Osmanlı Devleti'nin eli kolu bağlandığı için bir şey mi yapamamıştır, yoksa uzun yıllar süren esaret döneminden sonra İstanbul’a gelmesine müsaade edilen ve Sultan Abdülaziz tarafından bütün teşrifat kaideleri çiğnenerek ta Dolmabahçe Sarayı'nın kapısında karşılanan ve "Babam Sultan Mahmut mezarından çıksa idi ancak bu kadar sevinç ve heyecan duyabilirdim." şeklinde samimî ifadelere muhatap olan Şamil’in söylediği iddia edilen şu sitemvari sözler mi gerçeği yansıtmakladır: "Şevketlu padişahım bana yapabileceğiniz en büyük lütuf ve ihsan, Ruslara karşı tam otuz beş sene Allahımıza sığınarak yaptığımız Milli Mücadele sıralarında bizi ordularınızla desteklemek idi. Bunu da yapamadığınız takdirde, hiç olmazsa silâh ve cephane vermek suretiyle yapılabilecek yardımlar bile gerek cennetmekân birader-i mükerremleri Sultan Abdülmecit tarafından, gerekse zat-ı şahaneleri canibinden her nasılsa yapılamamış ve bilhassa Kırım muharebesinde zuhur eden pek büyük fırsatlardan da asla istifade edilemediği gibi Ruslarla yarışırcasına Kafkasya tam yarım milyonluk bir istila ordusunun karşısında yalnız başına terkedilmiştir."
"Kafkasya dağlıları eski zırhlı şövalyelere benzerler. Simaları ve şekilleri Avrupalıdır, giysileri ve silahları, Asyalıdan çok ortaçağ Avrupalısını andırır ve her ne kadar Rusya ülkelerine hakimse de; dağları, vadileri, meraları ve ovalarıyla sadece lafta ona bağımlıdırlar. Korkusuz insanlar olarak vatanlarını sonuna kadar savunmuşlardır. Şamil, Avrupa'nın ihtiraslarına benzemeyen bir imanla, basit, mütevazi ve cesur bir üslupla ülkesinin başına geçti. İktidarını sağlamlaştırmak için çok sert ve acımasız önlemler almaktan çekinmedi. Bu şekilde Dağıstan'da duruma hakim oldu. Savaşta çok ağır yaralar almasına rağmen iyileşip tekrar savaşmayı başardı. Kafkasya Genel Valisi General Kont Vorontsov, bazı küçük Kafkas liderlerini rüşvetle elde etmeyi denedi, fakat başaramadı. Ancak bunu kabul eden bazı küçük başkanlar Şamil tarafından derhal yok edildiler. 1834–1859 yıllarında Kuzey Kafkasya'da Dağıstan'ı ve Çeçenya'yı yönetmiş olan Şamil, üstün Rus kuvvetleri karşısında 25 yıl aralıksız savaştıktan sonra 1859'da teslim olmak zorunda kaldı. Ruslar tarafından saygı ve ilgiyle karşılandı.[14]
