Tarihin herhangi bir diliminde Ortadoğu ile ilgili konuşuluyorsa eğer, Filistin ve Kürt halklarından söz etmemek neredeyse imkânsızdır. Özellikle Kürt halkından, parçalanmış ve bölüşülmüş Kürt topraklarından bahsetmeden Ortadoğu coğrafyasından söz edilemez. Tarih boyunca her zaman bir halk olarak kendini kabul ettiren Kürt halkı, kendi varlığını en görmeyen gözlere dahi göstermiştir.
Özellikle Türkiye Cumhuriyeti tarafından tekrar tekrar inkar edilen Kürtler, savaşımını hiçbir zaman bırakmamıştır. Son 20 yılın gazete arşivlerine bakılması, atılan bomba sayılarının araştırılması, boşaltılan köylerin sayılması, çocuk yaştaki bedenlere sıkılan kurşunlar, artan bir Kürt gerçeğinin ülke gündemine damgasını vurduğunu bize gösterir. Dersim’den Ağrı’ya irili ufaklı bir dizi isyan, türlü katliam ve cinayetlerle bastırılmış ama her seferinde Kürt halkı yeniden ayağa kalkmasını bilmiştir.
Özellikle 1984 yılından itibaren Kürtlerin, gerilla ile birlikte gelişip, gündeme damgasını vurması herkesi yeniden düşünmeye sevk etmiştir. Bu yansımanın etkileri değişik zeminlerde, farklı etki ve tepkiler yaratmıştır.
Ama egemenlerin ara sıra “Kürt Realitesi” dedikleri şey, aslında yüzlerce yıllık bir öyküdür. Yüzyıllar boyunca bölgedeki imparatorlukların çatışmaları arasında savrulup duran Kürtler, bütün bunlara karşın varlık ve birliklerini koruyabilmişlerdir. Daha yakın tarihlere gelindiğinde ise, modern Kürt uyanışı başlar. 1889’da Kahire’de ilk Kürtçe gazete olan Kürdistan yayın hayatına başlar… 1918 10 Ocak’ta Kürt Teali Cemiyeti kurulur. 1923, Lozan anlaşması ile Kürt toprakları dört parçaya bölünür. 1925’te Şeyh Said başkaldırır… 1926’da Ağrı Başkaldırısı ve katliamı… 1927 Xoybun Cemiyeti’nin kuruluşu… 1938 Dersim isyanı…
1946 ise Mahabad Kürt Cumhuriyetinin kuruluş yılıdır. Bölge, İran Şahlığının despotluğu altındadır. İran Şahı Rıza Pehlevi, yıllarca kurduğu baskı ile Kürt ulusunu kendisine boyun eğdirmeye zorlamıştır. Bu bir anlamda Kürtleri tamamen yoketmeye yönelik bir saldırıdır. Birçok Kürt, idam edilir ya da sürgüne yollanır. 1941 yılında İngiliz ve Rusların İran’a girişleri, Rıza Pehlevi’nin iktidarına son verir.
Bu son durum, bölgede üç ayrı konumlanmaya yol açtı. Urmiye kenti civarında Sovyet hakimiyeti, Hanekin-Kirmanşah yolunun kuzeyinde İngilizler ve bu iki bölge arası da Kürt güçlerine kalmıştı. Bu arada sürgündeki Kürtler geri dönmeye başlamıştır.
1942 yılında Mahabadlı zanaatçı Zabihi’ni girişimi ile Komala Jiawavewey Kûrdistan (Kürdistan’ın dirilişi) kurulur. Kürdistan Dirilişi’nin programı birleşik Kürdistan’ı hayata geçirmektir. Komala, İran bölgesi dışında Güney Kürdistanda Musul, Kerkük, Hewler, Süleymaniye, Rewanduz ve Şaqlawa’da da faaliyet yürütür. 1944 yılında Komala büyür, “Niştiman” adlı gazeteyi çıkarır. 1945 yılında Komala Mahabad Bölgesinde kendini resmen ilan eder. Mahabad bölgesinin sevilen kişiliklerinden Qazi (Kadı)Muhammed, Komala’nın üyeliğine kabul edilir. Kadı ailesi bölgenin saygın ailelerindendir. Qazi Muhammed, Farsça, Türkçe, İngilizce ve Rusça bilmektedir. Süreç içerisinde, Qazi Muhammed, Komala’nın liderliğini eline alır. Qazi Muhammed, ilerleyen dönemlerde Kürdistan Demokrat Partisini kurar. Partinin kuruluşunda aldığı bazı kararlar şunlardır; İran’daki Kürt halkı, yerel yönetim serbestliğine sahip olmalı, kendi kendini yönetmeli, İran sınırları içinde özerkliğe sahip olmalı, Kürdistan’da ayrı bir anayasa kabul edilmeli ve herkesin geleceği garanti altına alınmalı vb...
Çok geçmeden, 24 Ocak 1946 yılında, Mahabad Çıwarçıra Meydanı’nda Mahabad Kürt Cumhuriyeti ilan edilir. On üç üyeli Bakanlar Kurulu oluşturulur. Qazi Muhammed Cumhurbaşkanı seçilir.
Tarihte bir ilk olma özelliğini taşıyan Kürt Cumhuriyeti’nin Başbakan ve Bakanlar Kurulu Başkanı Şeyh Hacı Baba’dır. Cumhurbaşkanı Yardımcısı ve Savaş Bakanı Seyfi Qazî (Qazi Muhammed’in amcası oğlu), Eğitim Bakanı Menaf Kerimi, Sağlık Bakanı S. Muhammed Eyyuban, Dış işleri Bakanı A. İlhanizade, Ulaştırma Bakanı İsmail İlhanizade, Ekonomi Bakanı Mirza Ahmet İlahi, Tarım Bakanı Mahmud Walizade, Ticaret Bakanı H. Mustafa Dawudi, İç işleri Bakanı Mirza Gani Husrevi; Adalet Bakanı M. Huseyin Mecdi; Çalışma Bakanı Halil Husrevi; Haberleşme Bakanı Kerim Ahmediyan.
Mart ayında dünyaya duyurulan Kürt Cumhuriyeti, Uşnu, Miandoap, Serdest, Bane, Sagiz, Senendec şehirlerini sınırlarına dahil ederken, Mahabad’ı başkent ilan eder. Cumhuriyetin resmi dili Kürtçedir. İlköğretim için yasalar çıkarılır, Kürtçe ders kitapları bastırılır. Kürt devletinin günlük ve aylık resmi yayın organı “Kürdistan” yayınlanmaya başlar. Hawar, Hilale, Agir, Gelawêj, Nıştiman dergileri yayınlanır. Hilale’nin farkı kadın dergisi olmasıdır. Kürt Cumhuriyetinin milli marşı “Ey Raqip”tir. Halktan düzenli vergiler alınmaya başlanır. Günlük 16.00’dan 22.00’a kadar radyo yayını yapılmaya başlanır.
Radyo vericisi ve matbaa makinası SSCB tarafından sağlanmıştır. Yoksul ailelerin çocuklarına eğitim, ders kitapları, yiyecek ve gıda yardımı yapılır.
Bu arada Kürt Cumhuriyeti, Azerilerle sorunlar yaşar. Azerilerin Kürt topraklarını kendi topraklarına katmak istemesi bunun başlıca sebeplerindendir. 3 Mayıs 1946 yılında, Kürt Cumhuriyeti Tebriz’de Azerilerle anlaşma imzalar. Bu anlaşmalara göre, karşılıklı konsolosluklar açılacak, gerekli durumlarda askeri anlaşmalar yapılacak, dostluğu bozacak kim olursa olsun, iki ülke tarafından cezalandırılacaktır.
Ancak Azeri topraklarındaki Kürtlerin Mahabad Kürt Cumhuriyeti’ne katılma isteği, saldırılarla karşılaşır. Diğer taraftan İran, gerek Azerilerin, gerekse de Kürtlerin durumundan rahatsızlık duymaktadır ve aslında bu devletleri ortadan kaldırmak istemektedir. Dönemin diplomatik çıkarları gereği, İran devletlere baskı yapmakta ve BM’ye başvurarak, İran topraklarındaki Sovyet askerlerinin çekilmesini talep etmektedir. Buna karşın SSCB, Azeri yönetimine teslim olmasını öğütlemektedir.
16 Kasım 1946’da Azeri yönetimi İran’a bağlanır. Bu durumda İran’ın Mahabad’a girişi kolaylaşır. Qazi Muhammed, 5 Aralık 1946’da savaş konseyini topladı. Direnişe geçmek için hazırlıklar yapılıyordu. Fakat, bazı aşiretlerin bundan vazgeçmeleri direnişi zayıflatır.
Askeri malzeme açısından oldukça zayıf olan Kürt Cumhuriyeti, çeşitli direnişlerin ardından daha fazla insan kıyımının yaşanmaması için teslim olur. 17 Aralık 1946 yılında İran ordusunun Mahabad’a girmesiyle, 11 aylık Kürt devleti son bulmuş, Cumhuriyet yönetiminde görev almış insanlar tutuklanmıştır.
